اختلال کمتوجهی-بیشفعالی (ADHD) یکی از شایعترین اختلالات عصبی-تکوینیِ دوران کودکی است. «اختلالات عصبی-تکوینی (Neurodevelopmental disorders)» گروهی از اختلالها هستند که بر رشد دستگاه عصبی تاثیر میگذارند و منجر به عملکرد غیرطبیعی مغز میشوند. اولین تشخیصِ ADHD معمولا در دوران کودکی انجام میگیرد و این اختلال غالبا تا دوران بزرگسالی نیز تداوم خواهد داشت. کودکانِ مبتلا به اختلال ADHD ممکن است بیش از حد فعال باشند یا در توجه و مدیریت رفتارهای تکانشی مشکل داشته باشند. «رفتارهای تکانشی» رفتارهایی هستند که به صورت لحظهای، بدون فکر کردن به نتایج آنها و در غیابِ تحلیل و ارزیابیِ دستاوردهای مثبت و منفی انجام میشوند.
علائم و نشانههای ADHD
وجود برخی مشکلات در تمرکز و رفتار کودکان، در برخی مقاطع زمانی، یک امر طبیعی است. اما کودکانِ مبتلا به ADHD از زیر سایهی این رفتارها خارج نمیشوند و علائم آنها ادامه مییابد. این علائم میتوانند تشدید شوند و مشکلاتی را در محیط مدرسه و خانه و در رابطه با دوستان ایجاد کنند.
از علائم کودکان مبتلا به ADHD میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- خیالپردازی فراوان
- فراموشکاری یا گم کردن وسایل (در حد زیاد)
- به خود پیچیدن یا آراموقرار نداشتن
- پُرحرفی
- اشتباهات ناشی از بیدقتی یا روی آوردن به ریسکهای غیرضروری
- مقاومتِ ضعیف در برابر وسوسه
- مشکل در ترتیب انجام دادنِ کارها
- همراهی و تعامل ضعیف با دیگران
انواع مختلف ADHD
بسته به اینکه کدام گروه از علائم فوق در فرد پُررنگتر است، سه روشِ مختلف وجود دارد که ADHDاز طریق آنها، خود را نشان میدهد:
۱. «ADHD-I» یا «ADHD بهطور برجسته بیتوجه» (اختلال نقصتوجه-بدون بیشفعالی)
مکالمات، توجه به جزئیات، پیروی از دستورالعملها و سازماندهی یا تکمیل یک کار، برای افراد مبتلا به ADHD-I کار سادهای نیست. این افراد بهسادگی حواسشان پرت میشود یا جزئیات فعالیتهای روزانه را فراموش میکنند.
۲. «ADHD-HI» یا « ADHDبهطور برجسته-پرتحرکی/تکانشی» (رفتارهای ناگهانی)
فرد مبتلا به ADHD-HI پرگویی میکند و بهشدت بیقرار است؛ بهنحوی که حتی نشستنِ طولانیمدت نیز برای او دشوار است. (بهعنوان مثال: نشستن برای صرف غذا یا انجام تکالیف)
کودکانی که از سن کمتری برخوردار هستند، ممکن است دائما در حال دویدن، جستوخیز یا بالا رفتن باشند. فرد مبتلا به ADHD-HI احساس بیتابی میکند و بهواسطهی رفتارهای تکانشی، دچار مشکل میشود. شخصِ تکانشگر ممکن است صحبتهای دیگران را مکررا قطع و در زمانهای نامناسب صحبت کند یا چیزهایی را بهصورت ناگهانی یا همراه با خشونت از مردم بگیرد. برای چنین افرادی بسیار دشوار است که در انتظار نوبتِ خود بمانند یا به دستورالعملها گوش فرا دهند. یک فرد تکانشگر ممکن است بیش از دیگر افراد دچار تصادفات و جراحات شود.
۳. «ADHD-C» یا « ADHDترکیبی» (اختلال نقصتوجه همراه با بیشفعالی)
در این نوع از بیماری، علائمِ دو نوع فوق بهطور مساوی در فرد وجود دارد. با توجه به اینکه که «علائم» ممکن است در طول زمان دستخوش تغییر شوند، این احتمال وجود دارد که «نحوهی بروز و ظهورِ این علائم» نیز در طول زمان با تغییر مواجه شود.
عوامل ADHD
دانشمندان در راستای یافتن روشهای بهینه برای مدیریت و کاهش شانس ابتلای افراد به ADHD به بررسیِ عوامل خطرآفرین میپردازند. لازم به ذکر است عوامل خطرسازِ ADHD ناشناخته هستند، اما تحقیقات کنونی نشان میدهند که «ژنتیک» نقش مهمی در ایجاد این بیماری ایفا میکند. مطالعات اخیر به ارتباط عوامل ژنتیکی با بیماری ADHD اشاره کردهاند.
دانشمندان- علاوه بر ژنتیک- به بررسی دیگر عوامل احتمالی و خطرآفرین مرتبط با بیماری ADHD پرداختهاند؛ از جمله:
- آسیب مغزی
- قرارگیری در معرض خطرات محیطی (مانند سُرب) در دورهی بارداری مادر یا در سنین پایین کودک
- مصرف الکل و تنباکو در دورهی بارداری
- زایمان زودرس
- وزن کمتر از حد استاندارد در هنگام تولد
دیدگاههای رایجی وجود دارند که بیماری ADHDرا با مصرف قند فراوان، تماشای بیش از حد تلویزیون، والدگری، عواملِ اجتماعی و محیطی (مانند فقر) یا آشفتگی کانون خانواده مرتبط میدانند؛ اما تحقیقات فعلی، هنوز دیدگاههای فوق را تایید نمیکنند. شاید بسیاری از عوامل- از جمله همین موارد- بدتر شدنِ علائم را به دنبال داشته باشد (بهویژه در افراد خاص)، اما شواهد موجود آنقدرها قوی نیستند که آنها را جزو دلایل اصلی ایجاد بیماری ADHD به حساب بیاوریم.
تشخیص
به قطعیت رسیدن در مورد اینکه آیا کودک به بیماری ADHD مبتلا هست یا خیر، نیازمند یک فرآیند چندمرحلهای است. باید توجه داشت که هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص ADHD وجود ندارد و علائمِ آن میتواند با بسیاری از مشکلات دیگر اعم از اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب و انواع خاصی از کمتوانیِ یادگیری مشابه باشد.
یکی از مراحل فرآیند تشخیص ADHD انجام یک معاینهی پزشکی، از جمله تستهای شنوایی و بینایی، بهمنظورِ امتناع از دیگر مشکلات یا علائمِ مشترک با این بیماری است. تشخیص ADHD غالبا شامل پرسشنامهای برای ارزیابی علائم این بیماری و اخذ سوابقِ کودک از والدین، آموزگاران و گاهی اوقات خودِ کودک است.
درمان
فرآیند درمان ADHD غالبا بهصورت ترکیبی از «رفتاردرمانی» و «دارودرمانی» انجام میشود. توصیه میشود که برای کودکان پیشدبستانیِ چهار تا پنجساله که به ADHD مبتلا هستند، از «رفتاردرمانی» (بهخصوص از طریقِ آموزشدهی به والدین) بهعنوان اولین مرحلهی درمان (پیش از دارودرمانی) استفاده شود. اینکه کدام رویکرد درمانی، عملکرد بهتری بر جای خواهد داشت، به «کودک» و «خانواده» بستگی دارد. «تدابیر درمانیِ مناسب» دربرگیرندهی پایِشگریِ دقیق، پیگیری و ایجاد تغییرات احتمالی در طولِ مسیر درمان خواهد بود.
مدیریت علائم: سالم ماندن
«سالم ماندن» برای تمام کودکان، یک مسئلهی ضروری به حساب میآید و این موضوع در کودکانِ مبتلا به ADHD از اهمیت دوچندانی برخوردار است. در کنارِ «رفتاردرمانی» و «دارودرمانی» داشتن سبک زندگی سالم نیز میتواند به فرآیندِ مقابلهی کودک با علائم ADHD کمک کند.
در این بخش از مقاله، به چند رفتار سالم اشاره شده است که ممکن است در این راستا کمککننده باشد:
- روی آوردن به عادات غذایی سالم مانند مصرف زیاد میوه، سبزیجات، غلاتِ دارای سبوس و انتخاب منابع پروتئینیِ فاقد چربی
- شرکت در فعالیتهای بدنی روزانه (متناسب با سن فرد)
- کاهش زمان استفاده از تلویزیون، رایانه، تلفن همراه و دیگر لوازم الکترونیکی
- ساعات خواب کافی در شب (متناسب با سن فرد)
از دیگران کمک بگیرید!
اگر شما یا پزشکتان در مورد بیماری ADHD درگیری ذهنیِ خاصی دارید، میتوانید کودک خود را نزد یک متخصص مانند روانشناس کودک، روانپزشک کودک یا متخصص رشد اطفال ببرید.
ADHD در بزرگسالان
ADHD میتواند تا سنین بزرگسالی نیز ادامه یابد. برخی از بزرگسالان به ADHD مبتلا هستند؛ این در حالی است که هرگز بیماری آنها تشخیص داده نشده است. این علائم میتواند در محل کار و خانه مشکلساز شود و روابط فرد را با چالش مواجه سازد. علائم ADHD در سنین بالاتر، ممکن است متفاوت به نظر برسند؛ برای مثال، «بیشفعالی» در بزرگسالی ممکن است به شکلِ «بیقراری شدید» پدیدار شود. جالب است بدانید که همزمان با تشدید نیازهای بزرگسالی در افرادِ مبتلا، علائم ADHD نیز شدیدتر میشوند.
منبع مقاله
https://www.cdc.gov/ncbddd/adhd/facts.html#Types
مترجم: مجید صادقحسینی
1 دیدگاه