«اضطراب جدایی» چیست؟
«اضطراب جدایی»، شایع‌ترین اختلال اضطرابی در کودکان زیر دوازده سال است. پریشانی هنگام جدایی از مراقب، علامتی از رشد طبیعی است که در تمام کودکان مشاهده می‌شود، اما هنگامی که پریشانی شدید باشد یا در دوره‌های بعدیِ کودکی باقی بماند، احتمال ابتلا به «اختلال اضطراب جدایی» مطرح می‌شود. اوايل كودكي درجه‌هايي از «اضطراب جدايي» بهطور طبيعي وجود دارد كه بخشي از رشد طبيعي كودك محسوب مي‌شود و بعد از یک دوره از بین می‌رود. کودکان مبتلا به این اختلال در زندگی روزمره‌ی خود با مشکلات اساسی مواجه می‌شوند، چرا که نسبت به جدا شدن از چهره‌ی اصلیِ دلبستگی بی‌میل بوده و بیم آن دارند که برای آنها اتفاق ناگواری بیفتد.
«اضطراب جدایی» از چه سنی شروع می‌شود؟
«اضطراب جدایی» معمولا در نوزادان 8 تا ۱0 ماهه به اوج خود می‌رسد و ممکن است تا 3 سالگی هم ادامه پیدا کند. ترس جدا شدن از والدین ممکن است در سنین بالاتر هم رخ دهد، اما دیگر به‌عنوان «اضطراب جدایی» قلمداد نمی‌شود و «اختلال اضطراب جدایی» نام می‌گیرد. این اختلال برای اولین بار معمولا در سال‌های پیش‌دبستان و دبستان مشاهده می‌شود.
سبب شناسی اختلال اضطراب جدایی
- ژنتیک
- فقدان یا مرگ اعضای خانواده
- از دست دادن حیوان خانگی
- بیماری کودک یا خویشاوندان مورد دلبستگی
- تغییر منزل یا مدرسه
- اتفاقات ناگوار زندگی
- طلاق والدین
- وابسته کردن بیش از حد کودک به خود
- روشهای فرزندپروری سخت‌گیرانه
پیامدهای اضطراب جدایی
مطالعات نشان می‌دهند که «اختلال اضطراب جدایی» در صورت عدم درمان، انواعی از اختلالات روانی را در نوجوانی و بزرگسالی به دنبال خواهد داشت. این افراد در معرض خطر ابتلا به اختلال وحشت‌زدگی، گذرهراسی، فوبی اختصاصی و فوبی اجتماعی، اختلال اضطراب تعمیم‌یافته، اختلال وسواس فکری-عملی، اختلال دوقطبی، اختلال درد و وابستگی به الکل قرار دارند.
ویژگی‌ها و علائم «اضطراب جدایی» در کودکان
- گریه‌ی شدید
- نگرانی مکرر از تجربه‌ی اتفاقات ناخوشایند (گم شدن یا مریض شدن)
- پریشانی و ترس مفرط هنگام جدایی از افراد دلبسته (معمولا والدین)
- نگرانی نسبت به آسیب دیدن خود یا افراد دلبسته
- بروز علائم جسمانی مانند: سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، مشکلات گوارشی
- امتناع از مدرسه رفتن
- کابوس‌های شبانه
- امتناع از تنها خوابیدن در اتاق
علائم «اضطراب جدایی» در بزرگسالان
- زمانی که فرد نتواند به والدین خود دسترسی داشته باشد، دچار حملات پانیک می‌شود.
- ترس و نگرانی از آسیب رسیدن به والدین یا یکی از عزیزان
- کناره‌گیری از گروه‌های اجتماعی
- عدم تمرکز
تشخیص «اختلال اضطراب جدایی»
ابتدا یک روانشناس ماهر از طریق مصاحبه‌‌ی تخصصی با کودک و والد و ارزیابی آن، اختلال را تشخیص می‌دهد. روانشناس در گام بعدی، پیگیر این موضوع می‌شود که چه اندازه ترس‌ها و نگرانی‌های کودک می‌تواند شدید و غیرطبیعی باشد تا جایی که نتواند در محیط‌های اجتماعی مانند: مدرسه، گروه دوستان یا سایر زمینه‌ها فعالیت کند. به طور کلی برای تشخیص نهایی، علائم اضطراب جدایی باید تا 4 هفته ادامه داشته باشد.
چند راهکار برای والدینی که کودک مبتلا به «اختلال اضطراب جدایی» دارند
- با درمانگر و مشاور کودک صحبت کنید.
- برای کمک به فرزند خود- به‌خصوص برای رفتن به مدرسه- یک برنامه ساختارمند ترتیب دهید و بر طبق آن عمل کنید؛ برای مثال صبح‌ها، کمی زودتر کودک خود را به مدرسه ببرید و قبل از زنگ کلاس، در حیاط مدرسه با او بازی کنید.
- از برنامه‌های آموزشی فشرده خودداری کنید و بیشتر زمان کودک را به بازی‌های مناسب اختصاص دهید.
- با کودک خود در مواجهه با شرایط اضطرابی همدلی کنید.
- هنگام بیرون رفتن از منزل، با کودک خود برنامه‌ی خداحافظی داشته باشید.
- با کودک خود در مورد احساساتش صحبت کنید و اجازه ندهید آنها را سرکوب کند.
- او را تشویق کنید در فعالیت‌های گروهی با همسالان خود شرکت کند.
- رفتارهای مطلوب و تلاشهای کودکتان را تحسین کنید.
- بیشتر مسئولیت‌های کودک را به والدی دهید که راحت‌تر از او جدا می‌شود.
درمان اختلال اضطراب جدایی
برای درمان «اختلال اضطراب جدایی» در کودکان و نوجوانان از راهکارهای درمانی مختلفی استفاده می‌شود. در قدم اول یافتن متخصص ماهر و با‌تجربه در زمینه‌ی اختلالات اضطرابی کودک از اهمیت بسزایی برخوردار است. سپس با استفاده از راهبردهای موثر و رویکرد درمانی مناسب، همچنین شروع زودهنگام این راهبردها، اثربخشی بیشتری را در فرایند درمان مشاهده خواهیم کرد.
درمان شناختی- رفتاری (CBT)
این روش، یکی از اصلی‌ترین شیوه‌های درمان اضطراب جدایی در کودکان و بزرگسالان است. در این روش درمانی، کودک یاد می‌گیرد ترس‌ها و نگرانی‌های خود را مدیریت کند. این درمان با اصلاح شکلِ افکار و شناخت، به کودک کمک می‌کند تا رفتار خود را اصلاح کند. همچنین در این درمان والدین یاد می‌گیرند بهترین رفتار را در ارتباط با کودک مضطرب خود به کار ببندند و در نهایت استقلالطلبی و روشهای مقابله با ترس را با آنها تمرین کنند.
خانواده‌درمانی
از جمله عوامل بسیار مهم در روند درمان این اختلال، نحوهی تعامل والدین با کودک و دیگر اعضای خانواده است که بر نتیجه‌ی درمان بسیار اثربخش خواهد بود.
بازی‌درمانی
بازی‌درمانی نقش مهمی در کاهش علائم اضطراب جدایی دارد. با توجه به اینکه کودکان خردسال در بیان احساسات و هیجانات خود با دشواری مواجه هستند، بازی‌درمانی زمینه‌ی مناسبی را برای بروز عواطف و تنظیم هیجانات این نوع از کودکان فراهم می‌آورد. این روش درمانی به‌عنوان یک ارتباط بین‌فردی پویا، میان کودک و یک درمانگر آموزش‌دیده توصیف می‌شود.
قصه‌درمانی
قصهپردازی به کودک فرصتی می‌دهد که در فضایی امن و بدون محدودیت، مسائل و نگرانی‌های خود را جستجو کند و با آنها مواجه شود. در این قالب درمانی لازم نیست کودک به مشکل خود اعتراف کند، او می‌تواند شخصیت اصلی را ببیند که چگونه با مشکلاتش مبارزه می‌کند. در این صورت به جستجوی گزینه‌های مختلف می‌رود و به راه‌حل دست می‌یابد.
دارو درمانی
در صورتی که اضطراب کودک شدید باشد و به هیچ یک از روشهای غیردارویی پاسخ ندهد، ضروری‌ست، متخصص روانپزشک داروهای ضداضطراب تجویز کند. استفاده از داروهای ضداضطراب تصمیمی است که توسط پزشک یا والدین باید به‌دقت مورد بررسی قرار گیرد.
سخن آخر
بر خلاف اين تصور قديمي كه اضطراب كودكان به خودي خود برطرف مي‌شود، اختلال‌هاي اضطرابي كودكي مي‌تواند به اختلال روان‌شناختي جدي تبديل شود و اغلب بدون مداخله‌هاي درماني مناسب به خودي خود و به مرور زمان از بين نمی‌رود. اضطراب شروع شده در دوره كودكي عامل خطر مهمي براي ساير اختلالات عاطفي و رفتاري شامل: اضطراب نوجواني و بزرگسالي، اختلالات تغذيه و خوردن، افسردگي و اختلالات جسمي می‌شود. از این رو به والدین و مربیان کودک و نوجوان توصیه می‌شود تا در مراحل اولیه بروز نشانه‌های غیرعادی در کودک و نوجوان که ممکن است دال بر وجود اختلال اضطراب جدایی باشد، به روانشناس کودک و نوجوان مراجعه کنند تا با ارزیابی دقیق و تنظیم برنامه درمانی بتوان از پیامدهای منفی آن پیشگیری کرد. همچنین والدین با شرکت در کارگاه‌های فرزندپروری، با بالابردن سطح آگاهي‌هاي خود و آموزش نحوه برقراري ارتباط و ارتقاي سطح تعامل مثبت با كودك، امنیت روانی فرزند خود را بهبود بخشند.
نویسنده: فاطمه حسام‌پور