سندرم آشیانه‌ی خالی یا طلاق عاطفی

روانشناسان، «طلاق عاطفی یا سندرم آشیانه‌ی خالی» را به‌عنوان نخستین مرحله در پروسه‌ی طلاق تصور می‌کنند و آن را یکی از نشانه‌های مهم روابط زناشویی رو به زوال می‌دانند که نوعی طرد شدن و بیگانگی جایگزین آن می‌گردد. خانواده‌هایی که در آن‌ها طلاق عاطفی وجود دارد نسبت به خانواده‌های عادی قادر به حل مشکلات و تعارض‌های خود نیستند، ارتباط عاطفی اعضای خانواده ناکارآمد و مختل است و در زمینه‌ی تعامل نقش‌ها و عملکرد کلی به‌طرز ضعیفی عمل کرده‌اند. در حقیقت آثار و پیامدهای طلاق عاطفی بیشتر از طلاق آشکار یا قانونی است.

مقدمه

خانواده، ازدواج، داشتن فرزند، عشق، صمیمیت و همدلی کلماتی زیبا و امیدبخش هستند که تنها زمانی یک نمود خوشایند دارند که صحبت از­ طلاق، این عامل تهدید­کننده به میان نیامده باشد. طلاق، متزلزل شدن و فروپاشی مشروع­ روابط زناشویی اجتماعی و قانونی است که باعث تغییر در تعهدات و امتیازات زوجین، که درگیر این پدیده هستند، می‌شود.

در سال‌های گذشته، نرخ طلاق به طور قابل‌توجهی، نه تنها در کشورهای توسعه‌یافته بلکه در کشورهای در حال‌ توسعه افزایش یافته است. در ایران نیز این آسیب روز‌به‌روز چهره‌ی ناخوشایند خود را آشکارتر می‌سازد. در کنار شیوع طلاق رسمی، جامعه‌ی امروز ایران با نوعی از طلاق روبروست که در عین نهفتگی در بستر خانواده‌ها، توانسته است پایه‌های خانواده و زندگی زناشویی را سست و ضعیف کند. این گونه‌ی نسبتا نو ظهور و شایع طلاق «طلاق ­عاطفی» نام دارد. در این شکل از طلاق، زوجین زیر یک سقف زندگی می‌کنند، اما ارتباط بین آن‌ها کاملا قطع و یا بدون انگیزه و رضایت است. یعنی زندگی‌های خاموش و خانواده‌های توخالی که زن و مرد در کنار هم و به دور از هرگونه محبت و صمیمیتی، به‌سردی با یکدیگر زندگی می‌کنند ولی درخواست طلاق قانونی نمی‌کنند. در واقع بعضی از ازدواج‌ها با طلاق پایان نمی‌یابند، بلکه به ازدواج‌های تو­خالی تبدیل می‌شوند که فاقد عشق، صمیمت و دوستی هستند. همسران فقط با جریان زندگی خانوادگی پیش می‌روند و زمان را سپری می‌کنند و درنهایت ممکن است زوجین، کنار هم بودن را مانند یک گروه اجتماعی ادامه دهند، اما عشق، جذابیت و اعتماد آن­ها نسبت به یکدیگر از بین رفته ­است. طلاق عاطفی متضمن فقدان اعتماد، تعهد، احترام و محبت به یکدیگر است؛ همسران به جای حمایت از هم، در جهت آزار و ناکامی و کاهش عزت‌نفس یکدیگر گام برمی‌دارند و هریک به دنبال یافتن دلیلی برای اثبات عیب و نقص و طرد دیگری است.

آثار و پیامدهای طلاق عاطفی

پژوهش‌های صورت‌گرفته نشان می‌دهند  که طلاق عاطفی آثار و پیامدهای زیان‌بار جسمی و روانی بر زوجین دارد. طلاق خاموش یا طلاق عاطفی موجب بروز مشکلات و فشارهای روانی از قبیل افسردگی، اضطراب، کاهش اعتمادبه‌نفس، گوشه‌گیری و انزوا و ابتلا به بیماری‌های جسمی و روان‌تنی در زنان می‌شود. همچنین طلاق‌ عاطفی باعث بروز بزهکاری، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری، کاهش میل جنسی و افت تحصیلی در فرزندان می‌گردد. به طور کلی آثار و پیامدهای طلاق عاطفی بیشتر از طلاق قانونی است.

عوامل شکل‌گیری طلاق عاطفی

• عدم تطابق بین انتظارات و مطالبات همسران از یکدیگر
• عدم احترام و تکریم شخصیت
• عدم درک رابطه و مسائل مربوط به زناشویی
•  عدم وجود مهارت عشق ورزیدن در زوجین
• عدم برآورده­ کردن نیازهای روحی مرد از سوی زن
• نداشتن زمینه‌ی مشترک فکری
• اختلال در عملکرد­ جنسی
•  ارتباط کلامی ضعیف
• از دست دادن روحيه و انگيزه‌ی ادامه‌ی زندگي
• مشکلات مربوط به مصرف الکل و اعتیاد
• خیانت
• دخالت خانواده‌ها

راهکارهایی برای کاهش طلاق عاطفی میان زوجین

مراجعه به مشاوره خانواده

یکی از اصولی‌ترین راهکارها، مراجعه به روانشناس و زوج‌درمانگر ماهر است که طبق آن، جلساتی برای معالجه‌ی هر یک از زوجین به منظور درمان مشکلات روحی و روانی و جلساتی برای معالجه‌ی دونفره با حضور طرفین برای بهبود و ترمیم روابط بین آن­ها در نظر گرفته می‌شود.

کاهش انتظارات زوجین از یکدیگر

زوجین باید به یکدیگر بفهمانند که در هر شرایطی، خود فرد برای او مهم­تر از انتظارات ناشایست است، همین موضوع به طرف مقابل احساس آرامش و اعتماد‌به‌نفس می‌بخشد. در حالی که توقعات بالای زوجین از یکدیگر باعث سوء­تفاهماتی غیرواقعی میان آن‌ها می‌شود، باید اوضاع را به گونه‌ای تغییر داد که دو طرف احساس کنند می‌توانند به یکدیگر تکیه کنند.

تعهد به رابطه‌ی زناشویی

تعهد به شریک زندگی، به زوجین کمک خواهد کرد که بر تقویت مشارکت و روابط بین‌فردی خود تمرکز کنند، نه اینکه به این فکر کنند که زندگی خارج از ازدواج آن‌ها چگونه می‌تواند باشد.

آموزش مهارت‌های زندگی زوجین

زوجین باید بدانند که مشکلات و اختلاف نظرهایشان را چگونه بیان کنند، روش‌های حل مشکلات را بیاموزند، نحوه‌ی رفتار با همسرشان را یاد بگیرند. رفتار صحیح در پرتو آموزش حاصل می‌شود و همه باید به این آموزش‌ها دسترسی داشته و به دنبال یادگیری باشند. از این رو بهتر است با شرکت در دوره‌های آموزشی پیش از ازدواج و کسب مهارت‌های بین‌فردی و مهارت‌های عشق ورزیدن گامی در جهت بهبود روابط خود بردارند.

تلاش‌های همسرتان را شناسایی کنید و از­ او تشکرکنید

قدردان کارهای هرچند جزیی همسرتان باشید؛ این باعث می‌شود که او احساس کند زحمات و تلاش‌هایش دیده می‌شود. این امر منجر به افزایش اعتماد­به­‌نفس در او و بهتر شدن روابط عاطفی شما می‌شود.

یکدیگر را در آغوش بگیرید

به یاد داشته باشید که بخش قابل‌توجهی از احساس صمیمیت و حمایت، از طریق ارتباط غیرکلامی شکل می‌گیرد؛ بنابراین همسرتان را در آغوش بگیرید، ببوسید، دست‌هایش را بگیرید و با شریک زندگی خود تماس فیزیکی برقرار کنید.

الگوی ارتباطی گفت و شنود

یکی از موضوعات مهم در درمان طلاق ‌عاطفی، مکالمات فعال است. از شریک زندگی خود درباره‌ی مسائل کاری، نیازها، خانواده و هر موضوعی که به آن علاقمند است، سوال کنید؛ در ادامه پاسخ‌‌های او را با آغوشی باز بشنوید و نظرات خودتان را  بدون سرزنش بیان کنید؛ این تعامل سازنده و مثبت می‌تواند راه موثری برای درمان طلاق عاطفی در خانواده باشد.

سخن آخر

سیاست‌گذاران امر خانواده و ازدواج، سازمان بهزیستی و آموزش و پرورش می‌توانند از طریق تدوین برنامه‌های آموزشی مناسب در چارچوب آموزش‌های پیش از ازدواج، توانمندسازی زوجین و مداخله‌های قبل از طلاق، به اصلاح و بهبود عملکرد خانواده‌ها و جلوگیری از طلاق عاطفی گام موثری بردارند.

• زوج‌درمانی بهترین روش برای کاهش طلاق عاطفی است؛ زوج‌هایی که از زندگی خود رضایت دارند، در جنبه‌های مختلف زندگی روزمره به جای دور شدن و فاصله گرفتن از شریک زندگی‌شان، بیش از پیش عاشق و جذب یکدیگر می‌شوند.
• شرکت در جلسات زوج‌درمانی و شناخت انتظارات و درک صحیح از یکدیگر، آسیب‌های ناشی از طلاق ‌عاطفی را بهبود می‌بخشد و روابط عاطفی گرم، همراه با صمیمت و همدلی را به زوجین هدیه می‌دهد.
• از تلاش برای تغییر دادن یکدیگر دست بردارید، اولویت‌های زندگی خود را تغییر دهید و در بحث‌ها دنبال مقصر نگردید.
• هرکدام در حل مسائل خود را مسئول بدانید، انعطاف‌پذیر و واقع‌گرا باشید و در نهایت دیدگاهتان بر این باشد که از دیگران درس بگیرید.
• در مقابل همسرتان سریع واکنش نشان ندهید و پرخاشگری نکنید، به جای آنکه احساس و روابط عاطفی‌تان را تعطیل کنید، بهتر است به دنبال این باشید که بر زندگی خود تمرکز کنید و تمام جوانب آن را بهبود بخشید.

و در آخر متخصصان زوج‌درمانگر و مشاوران ماهر ما در مرکز مشاوره نیک‌آرام آماده هستند تا با توجه به تخصص و تجربه‌ی خود، شما را در برطرف ساختن مشکلات زناشویی و رهایی از شرایط طلاق عاطفی، یاری نمایند.

نویسنده: فائزه پرداختی