دوستی‌ها، جنبه‌ای بنیادین از زندگی ما محسوب می‌شوند که می‌توانند «حمایت»، «همراهی» و «تجربیات مشترک» را به ما ارائه دهند. با این وجود، گاهی اوقات، دوستی‌ها می‌توانند «سمی» شوند و به سلامت روانی و عاطفی ما آسیب وارد کنند. چگونگیِ تشخیص دوستی‌های سمی می‌تواند امری چالش‌برانگیز باشد، اما شناساییِ علائم و اطلاع از نحوه‌ی اجتناب از آن‌ها، برای سلامت روانِ ما بسیار ضروری است.
علائم یک «دوستیِ سمی»
«دوستی‌های سمی» با الگوهای رفتاریِ منفی توصیف می‌شوند؛ الگوهایی که می‌توانند به یکی از طرفین یا هر دو آسیب برسانند. مواردِ زیر علائمی هستند که ممکن است نشانه‌ی یک «دوستی سمی» باشند:
۱– انتقاد دائمی
یک دوستِ سمی ممکن است دائما از تصمیمات، نظرات و رفتارهای شما انتقاد کند. او ممکن است دستاوردهایتان را کوچک جلوه دهد یا باعث شود که شما دچار احساس بی‌کفایتی شوید.
۲– ضعف حمایتی
یک دوست سمی ممکن است درست در مواقعی که شما بیشتر به او نیاز دارید، از شما حمایت نکند. او ممکن است احساسات‌تان را نادیده بگیرد یا در مواقعی که به یاریِ او نیاز دارید، به شما کمک نکند.
۳– سوءاستفاده
یک دوست سمی ممکن است از شما استفاده‌ی ابزاری کند تا به خواسته‌ی خود دست یابد. او ممکن است از طریق ایجادِ احساس گناه یا باج‌گیری عاطفی، شما را ملزم به انجام کارهایی در راستای منافع خود کند.
۴– رفتار کنترل‌گر
یک دوست سمی ممکن است تلاش کند اَعمال یا تصمیمات شما را کنترل کند. او ممکن است کاری کند که شما بابت وقت گذراندن با دیگر دوستان‌تان احساس گناه کنید یا سعی کند شما را از روابط دیگر محروم کند.
۵– رقابت ناسالم
یک دوست سمی ممکن است خود را با شما، به‌طور مکرر مقایسه کند یا به شیوه‌ای ناسالم، اهل رقابت باشد. او ممکن است سعی کند بر شما برتری یابد یا جایگاه شما را تا حدی تقلیل دهد تا از این طریق بتوانند منیتِ خویش را تقویت کند.
۶– غیبت و پیمان‌شکنی
یک دوست سمی ممکن است دائما در مورد شما غیبت کند یا اطلاعات شخصی شما را بدون رضایت خودتان به اشتراک بگذارد. او ممکن است به اعتماد شما خیانت کند یا به پخش کردن شایعات در مورد شما بپردازد.
«دوستی‌های سمی» می‌توانند تاثیر چشمگیری بر سلامت روان ما داشته باشد. رفتار منفی یک دوست سمی می‌تواند به احساس اضطراب، استرس، افسردگی و ضعفِ اعتمادبه‌نفس منجر شود. بر اساس مطالعه‌ای که توسط بنیاد سلامت روان انجام شده است، ۶۸ درصد از افرادی که دوستان سمی داشته‌‌اند، تاثیر منفیِ این نوع دوستی‌ها را بر سلامت روان خود تایید کرده‌اند. همچنین، ۵۲ درصد از این گروه آماری اذعان کرده‌اند که دوستی‌های سمی حتی بر سلامت جسمانی آن‌ها نیز تاثیر منفی برجای گذاشته است.
یکی از اصلی‌ترین دلایلی که نشان می‌دهد دوستی‌های سمی می‌توانند برای سلامت روان مضر باشند، این است که دوستی‌های سمی، می‌توانند احساسِ ناامنی و خودناباوری را به همراه داشته باشند.
هنگامی یک دوست دائما از شما انتقاد می‌کند یا شما را تحقیر می‌کند، اعتماد کردن به توانایی‌های شخصی یا تصمیم‌گیری برای شما، بسیار دشوار خواهد شد. علاوه بر این، رفتارهایی از قبیل سوءاستفاده و کنترل‌گری از جانب یک دوست سمی می‌تواند باعث ایجاد احساس انفعال و بی‌اختیاری در زندگی شخصی شما شود.
یک مطالعه‌ی موردی در مورد «دوستی سمی»
اِما، از دوران دبیرستان با ریچل دوست بود، اما با بزرگتر شدن آن‌ها، شخصیت ریچل به‌مرور تغییر کرد و بیشتر از هر زمان دیگری، سرزنش‌گر و کنترل‌گر شده بود. ریچل، بخش عمده‌ای از تصمیمات اِما را کوچک می‌شمرد و از ظاهر او انتقاد می‌کرد. ریچل همچنین باعث شد که اِما بابتِ گذراندن وقت با دیگر دوستانش احساس گناه کند و متعاقبا با دوری از آن‌ها احساس انزوا کند.
با وجود رفتار منفیِ ریچل، اِما به توجیه کردن رفتار او ادامه داد و احساس می‌کرد که او زمان زیادی را برای این دوستی صرف کرده است و نمی‌تواند به‌سادگی از آن دل بکند. از طرفی دیگر، اِما متوجه شد که او در جریان این دوستی، بیشتر مضطرب می‌شود. اعتمادبه‌نفس کمتری دارد و رفتار سمی ریچل بر سلامت روان او تاثیر می‌گذارد.
اوضاع تا جایی پیش رفت که در نهایت، اِما شروع به تعیین حد‌ومرز با ریچل کرد و او را متوجه ساخت که از این همه انتقاد و رفتار کنترل‌کننده رضایت ندارد. اِما از ریچل پاسخ مناسبی دریافت نکرد و به همچنان به سوءاستفاده و انتقاد ادامه داد. اِما در نهایت متوجه شد که این دوستی به‌اندازه‌ی ضرری که بر سلامت روان او وارد می‌کند، ارزش ندارد و به این رابطه پایان داد.
چگونه از دوستی‌های سمی اجتناب کنیم؟
اجتناب از دوستی‌های سمی می‌تواند امری چالش‌برانگیز باشد؛ اما نکات زیر می‌تواند به شما کمک کند تا از آسیبِ این نوع دوستی‌ها در امان بمانید:
حدومرزهای دوستی را تعیین کنید
در مورد حدِ تحمل خود در دوستی، شفاف باشید و حدومرزهای خود را به دوست‌تان یادآور شوید.
زمانی را به «خودکاوی» اختصاص دهید
به این موضوع فکر کنید که از دوستیِ خود چه احساسی دریافت می‌کنید. بعضا به این موضوع بیندیشید که این رابطه، کدام وجوهِ مثبت یا منفی را وارد زندگی شما می‌کند؟
به دنبال حمایت و پشتیبانی باشید
با یک دوست قابل‌اعتماد یا یکی از اعضای خانواده‌ی خود در مورد نگرانی‌هایتان صحبت کنید یا به دنبال پشتیبانی تخصصی باشید.
صداقت داشته باشید
اگر تصمیم گرفته‌اید که به یک دوستی سمی پایان دهید، با دوست خود در مورد دلیل پایان دادن به رابطه، صادق باشید. درست است که این اتفاق می‌تواند ناراحت‌کننده باشد، اما چنین رویکردی می‌تواند به طرفین کمک کند تا رابطه را تمام کنند.
محیط اطراف خود را سرشار از مثبت‌اندیشی کنید
با افرادی که به شما روحیه می‌دهند، باعث ترقی شما هستند و از شما حمایت می‌کنند، روابط مثبت ایجاد کنید.
در مجموع، دوستی‌های سمی می‌توانند تاثیر قابل‌توجهی بر سلامت روان ما داشته باشند. پس ضروری است که علائم آن‌ها را مورد شناسایی قرار دهیم و بیاموزیم چگونه از این نوع دوستی‌ها اجتناب کنیم. رفتارهای منفی مانند انتقاد دائمی، ضعف حمایتی، سوءاستفاده، رفتار کنترل‌گر، رقابت ناسالم و غیبت و پیمان‌شکنی، همگی نشانه‌های یک دوستی سمی به حساب می‌آیند.
اثرات منفیِ دوستی‌های سمی می‌تواند به احساس اضطراب، استرس، افسردگی و اعتماد به‌نفس ضعیف منجر شود. بنابراین ایجاد مرزبندی، دریافت حمایت و توسعه‌ی روابط مثبت، جزو گام‌های اساسی برای محافظت از سلامت روان و اجتناب از دوستی‌های سمی محسوب می‌شود.
بر اساس گزارش بنیاد سلامت روان در سال ۲۰۲۰، ۶۲ درصد از بزرگسالان در بریتانیا، احساس تنهایی می‌کنند و «دوستی» یکی از وجوهِ ضروری مبارزه با تنهایی محسوب می‌شود. با این وجود، چیزی که اهمیت دارد این است که یه جای کمیت، به کیفیت دوستی‌ها اولویت دهیم و از روابط سمی که می‌تواند آسیب بیشتری به جای منفعت داشته باشد، اجتناب کنیم. آگاهی از علائمِ دوستی‌های سمی و انجام اقداماتی برای محافظت از سلامت روان، خودْ می‌تواند به دوستی های مثبت و مسرت‌بخش منجر شود.
منبع مقاله
مترجم: مجید صادق‌حسینی